Bair, "Šabački breg"
Početak šabačkog Baira treba tražiti u XVI veku, kada je nastao kao zasebna mahala, zatim i fuzijom više manjih mahala, da bi svoje profilisanje kao polikulturne zajednice ostvario u XVIII veku...
Početak šabačkog Baira treba tražiti u XVI veku, kada je nastao kao zasebna mahala, zatim i fuzijom više manjih mahala, da bi svoje profilisanje kao polikulturne zajednice ostvario u XVIII veku. U Bairu treba tražiti začetak srpskog urbanog jezgra, naročito kao potonje varoši XIX veka, naročito u njenom sagledavanju prelaska iz kasabe u složenu i organizovanu čaršiju. Reč „bair” dolazi od turske reči bayır što znači „breg, uzbrdica, padina”. Glavna linija Baira išla je da bi kod Zelene škole skretala i sokakom Dobropoljske izbijala na Dudaru, a da je nastavljala ćuprija dužine 150 metara a širine 5 metara, na početku drvenog mosta nalazio se drveni čardak, predstraža, sa puškarnicama i dvadesetak stražara; na drugom kraju Poljanske ćuprije nalazila se mala čaršija i bastion (glavna kapija koja se zatvarala i otvarala dnevno) sa zanatlijama i malopoljanskim radnjama, što je sve nastavljalo u Palanku, spoljnu varoš sa opštim življem.
Nad palankom se nalazilo četiri topa na platformama, a unutra još oko tvrđave devet topova. Dve najuglednije ličnosti su komadant tvrđave i dizdar. Između unutrašnje varoši (tvrđave) i spoljne prelazilo se opet mostom, i to na samoj obali Save, jer je bio najbolje branjen.
U Šabačkoj palanci su se nalazili trgovci, zanatlije, bondruk kuće i hamam. Hamam se nalazio na mestu trećeg, i jedinog palanačkog vodenog izvora, odmah desno od postojeće šabačke tvrđave, uz džamiju. U okviru mahale se nalazila i banja, sa profesionalnim maserima, koja se jedno vreme i zvala Banja-mahala, zatim Hamam-mahala . Zapravo već u veku stvaraju se dva predgrađa, Tabana mala, uzvodno, za preradu kože, i Cigan mala, nizvodno sa pretežno romskim življem.
S početka XIX veka odnos posade i varošana je desetostruk, Bair već broji 1500, od čega trećinu Bairčana čine Srbi, 56 porodica. Pojavljuju se prvi veliki trgovci, Nikola Čarkadžija i Toma Trkić. Nekadašnju zanatlijsku palanku, i cincarsku i jevrejsku malu čaršiju i varoš zamenio je zanatlijski Bair. Na Bairu žive bakali, ekmedžije, kasapi, terzije, ćurčije, nalbanti i kafedžije. Šabačka varoš je u sukobu sa janičarskom tvrđavom. Za Nikolom Čarkadžijom dolaze trgovci Jakov Nenadović, Jovan Kurtović, Pavle Rekalija, Stefan Čarkadžić, Joca Miličanac, Bakal Milosav, Sava Nikolić. 1791. pored Bair pominje se i Varoš mahala, začetak potonje šabačke varoši i glavne čaršije.
