Šta spaja Srbe i Albance?

Srbi i Albanci su poslednjih desetak vekova živeli kao susedi, u vekovnoj tradiciji koegzistencije prekidane jedino kratkim periodima sukoba koje su najčešće izazivale strane sile. Tokom 20-og veka ovaj odnos je umnogome bio zatomljen srpsko-albanskim sukobom oko teritorije Kosova i Metohije. Narodna predanja o zajedničkom poreklu ili nekim zajedničkim precima postoje i kod Srba i kod Albanaca. Po tradiciji, plemena severne Albanije smatraju sebe za srodnike crnogorskih plemena. Postoje predanja o tome da su neka crnogorska i neka albanska plemena narasla od jednog lica, odnosno razgranala se od rođene braće. Tako su, na primer, albanski Krasnići i crnogorski Vasojevići, prema predanju, dva plemena narasla od dva rođena brata.

Jedan od zajedničkih junaka, koje opevava i srpska i albanska epska poezija, je Đurađ Kastriot Skenderbeg, slavni ratnik iz 15. veka koji se borio protiv Osmanlijskih osvajača. Njegov otac Gjon Kastriot je bio albanski princ Epira, a njegova majka Vojislava je bila princeza srpskog porekla, iz porodice Tribalda. Tokom srednjeg veka, Albanci su većinom bili hrišćani, kao i Srbi, a njihove oblasti, kao i srpske, su često bile pod vlašću Vizantije. Pod vizantijskim uticajem, Albanci su, kao i Srbi, prihvatili grb sa dvoglavim orlom, koji je kasnije postao zvaničan grb Albanije.

U 14. veku Albanci su bili jedan od "konstitutivnih naroda" Dušanovog carstva, a srpski car Stefan Dušan je nosio titulu „car Srba, Grka, Bugara i Arbanasa”.U vreme otomanskih osvajanja, mnogi albanski vlastelini su se, zajedno sa srpskom i bosanskom vojskom, borili protiv turske vojske u Kosovskom boju. Srpska i albanska plemena su pod Turskom živela u bliskim vezama i spajala ih je velika društvena srodnost, izražena u mnogim zajedničkim običajima, predanjima i uspomenama, kao i u mnogim zajedničkim akcijama protiv turskih vlasti. Pored toga, između Srba i Albanaca je često postojalo i krvno srodstvo. Crnogorci se takođe nisu ustezali oženiti devojku albanskog roda, bez obzira na razliku u veri.

Albanci hrišćanske vere predstavljali su potčinjeni živalj, kao i drugi hrišćani u turskoj carevini. Oni su u vremenima borbe Otomanskog carstva sa Austrijom dizali ustanke i borili se zajedno sa Srbima.1806. godine, u toku Prvog srpskog ustanka, na bedemima Beograda čuo se uzvik juriša među ustanicima i na arbanaškom jeziku. U istoriji Šumadije, u njezinoj revoluciji, nalazimo ljude koju su poreklom Arbanasi.

Tokom Prvog svetskog rata, povlačenje desetkovane srpske vojske kroz Albaniju, koje je u istoriji ostalo upamćeno kao Albanska golgota, omogućeno je zahvaljujući vernom srpskom savezniku Esad-paši Toptaniju, koji je rekao da srpsku vojsku niko ne sme napasti, a da će onaj ko je napadne veliki greh učiniti. Esad-paša je kasnije sahranjen na vojničkom groblju na Tijeu u Bolonjskoj šumi, zajedno sa srpskim vojnicima, gde i dan-danas u moru krstova stoji i jedan polumesec.

Tokom narodnooslobodilačke borbe jugoslovenskih naroda za oslobođenje od tokom Drugog svetskog rata (od 1941. do 1945. godine) bilo je brojnih primera zajedničke srpsko-albanske borbe protiv fašističkih okupatora. Legendarni primeri te borbe su narodni heroji Boro Vukmirović i Ramiz Sadiku, koji su aprila 1943. godine zarobljeni na putu iz Đakovice u Prizren, mučeni od strane fašističke policije i nakon toga streljani zajedno zagrljeni, jer su odbili da se razdvoje. Boro i Ramiz simbolizuju bratstvo Albanaca i Srba na Kosovu.

U današnje vreme su mnogo češći slučajevi sukoba i neprijateljstva, nego prijateljstva među Srbima i Albancima. Između zvaničnih predstavnika Srba i Albanaca ne postoji visok stepen saradnje, a kontakti i dijalog se uglavnom odvijaju u nevladinom sektoru, između pojedinaca i organizacija koji nastoje da održavaju prijateljske odnose između ova dva naroda. 2009. godine je održan prvi naučni skup srpskih i albanskih istoričara na kome je dogovoreno da se pristupi izradi zajedničkog zbornika o srpsko-albanskim odnosima u 20. veku.