Ljubiša Jovanović, trajno i u svim vremenima

Uz ime Ljubiše Jovanovića (1.10.1908 – 15.7. 1971), velikana srpskog pozorišta, stoji njegovo vredno, obimno i značajno delo, na koje treba podsećati zarad mladih generacija koje nisu mogle da ga upoznaju u vreme njegovog stvaranja. Svedočanstva o njegovom delu su sačuvana, treba ih isticati i ne treba dozvoliti da ih prekrije tama zaborava.

Već od rane mladosti, u rodnom gradu Šapcu, Jovanović osvaja scenu Pozorišnog odseka Šabačke gimnazije, pod upravom profesora Žike Popovića, gde je njegov talenat brzo zapažen i u kojem je ostvario tridesetak uloga. Kada ga je u ulozi Fadinara u Labišovom „Florentinskom šeširu“ video čuveni glumac Dobrica Milutinović, uzviknuo je: „Mladiću, ti si glumac!„. Od tog trenutka za Jovanovića više nije bilo dileme i odmah po završetku Učiteljske škole 1927, dolazi u Beograd i volontira u Narodnom pozorištu i u Akademskom pozorištu. Tada nije slutio da će na prestoničkoj sceni suvereno vladati kao glumac godinama i da će osvojiti i druga beogradska pozorišta. Još manje da će se vinuti u najviši vrh srpskog glumišta.

Počeo je sa malim ulogama

Godine 1928. odlazi na jednogodišnje studije glume u Prag kod Ane Suhankove i u Berlin kod Maksa Rajnharta. Po povratku, 1929. postaje honorarni član Narodnog pozorišta i igra male ali zapažene uloge. Takođe nastupa i u privatnom pozorištu Mike Ristića „Borov park“. Zapaža ga Milutin Čekić, jedan od najobrazovanijih srpskih reditelja svog vremena i jedno vreme upravnik Hrvatskog narodnog kazališta u Zagrebu, i angažuje u redovno članstvo ovog teatra. Zagrebački angažman bio je snažna prekretnica na Jovanovićevom glumačkom putu. Ostao je punih deset godina, od 1929. do 1940. i ostvario preko 160 uloga u raznovrsnom repertoaru. Počeo je sa malim ulogama, ali se polako i sigurno probijao u sami vrh glumačke elite i ostvario preko 50 velikih i značajnih uloga u komadima Nušića, Vojinovića, Cankara, Šekspira, Igoa, Rostana, Dostojevskog i drugih dramatičara.

U Zagrebu se Jovanović oženio mladom igračicom Mirom Baum Sanjinom, Jevrejkom, i ubrzo sa njom morao da napusti Zagreb i pređe 1940. u Beograd gde je postao član Narodnog pozorišta a ubrzo i prvak. Igrao je i u satiričnom pozorištu „Kišobranci“ sa čije scene su odjekivale smele reči protiv nemačkog okupatora. Tek što je stigao a već je sa suprugom Sanjinom, Jevrejkom, morao 1941. da pobegne od fašista, prvo u Ljubljanu, a odmah zatim u Split gde su Jevreji zakratko još mogli da žive. Padom Italije 1943, sa Sanjinom beži od nemačkih fašista na slobodnu teritoriju gde oboje postaju članovi Kazališta narodnog oslobođenja i bave se isključivo umetnošću. Odlazi i na Vis i u Bari, gde daje priredbe za naše ranjenike.

Po oslobođenju Beograda Jovanović započinje na sceni Narodnog pozorišta najplodniju etapu svog umetničkog stvaralaštva tokom koje je ostvario vrhunske uloge među kojima i više antologijskih. Sanjina ga napušta, postaje prva igračica i nezaboravna Biljana u Hristićevoj „Ohridskoj legendi“. Profesor je u Dramskom studiju pozorišta. Istovremeno je i veliki zagovornik nastanka novog beogradskog Pozorišta Ateljea 212, čiji je tvorac Bojan Stupica, i igra povremeno kao gost. Godine 1961. prelazi u Jugoslovensko dramsko pozorište u kojem ostaje do svog životnog kraja, do 1971, ostvarivši šesnaest velikih, značajnih i nezaboravnih uloga iz raznovrsnog repertoara. Njegova druga supruga postaje Sonja Hlebš, 1951.

Velikan srpskog teatra

U srpskom glumištu retko je koji glumac kao Ljubiša Jovanović imao tako obiman glumački opus, tako raznovrstan glumački dijapazon i učestali intenzitet igranja, a istovremeno i obilje zadivljujućih glumačkih ostvarenja u najznačajnijim delimadomaćeg i stranog repertoara, klasičnog i savremenog. Od Sterije, Jakšića, Njegoša, Nušića, Cankara, Krleže i Andrića, do Hinga, Matkovića i drugih, a u stranom repertoaru od Sofokla, Molijera, Šekspira, Rostana, Igoa, Getea, Bihnera, Ostrvskog, Gogolja, Dostojevskog, do Šoa, Ozborna, O Kejsija, i dr.

Jovanovićev glumački opus obuhvata neverovatno veliki broj naslovnih i glavnih uloga, ali i uloga kreacija koje je on prvi put predstavio srpskom glumištu, što je od posebnog značaja. Bilo je i epizodnih uloga koje su dosegle glumački vrh i proslavile ga gotovo istovetno kao i glavne. Teško bi bilo tvrditi da li je bio uspešniji, sugestivniji, veličanstveniji u tragičnim i dramskim likovima heroja, ili u onim komičnim, karakternim, malim junacima koji su dizali publiku na noge i od kojih su se od smeha tresle pozorišne dvorane.

I danas iz tog vremena žive njegovi junaci: Edip, Otelo, Sirano, Nesrećković, Danton, Orgon, Falstaf, Mefisto, Džek Bojl, Filipe, Glembaj, Stanoje Glavaš, Jevrem Prokić, Zrinjski i mnogi drugi.

U privatnom životu Jovanović je bio oličenje ljudske dobrote i čestitosti zbog koje je bio veoma omiljen među kolegama. Čvrsto se držao svoje umetnosti kojoj je služio do poslednjeg daha.

Ljubiša Jovanović je primio najveće nagrade i odlikovanja kao što su Savezna nagrada, Sedmojulska, Oktobarska i brojne glumačke, Sterijina nagrada i druge. Doživeo je i veliku retrospektivnu izložbu svog glumačkog stvaranja što je takođe svojevrsna nagrada. Otvaranje izložbe u Jugoslovenskom dramskom pozorištu uveličali su najveći umetnici iz Zagreba, Ljubljane, Skoplja, Novog Sada i Beograda. Retrospektivi se radovao i iskazao uzbudljive reči na otvaranju, ne znajući da je poslednji put pred gledaocima, jer je ubrzo otišao u večnost.

Posle smrti izišla je obimna monografija iz pera njegove sestre Milene Nikolić, dugogodišnjeg direktora i osnivača Muzeja pozorišne umetnosti Srbije.

Pozorište u Jovanovićevom rodnom gradu Šapcu i Pozorišni festival dobili su njegovo ime 1981. Iznenada, 26.12. 2003, nakon uspostavljanja demokratske vlasti u Srbiji, ovom velikanu srpskog glumišta ukinuto je ime sa Pozorišta a festival ukinut. Zbog takve odluke čelnika grada Šapca, stizali su protesti glumačke asocijacije i znalaca Jovanovićevog dela i uzornog života, ali nasilje nad mrtvim gorostasom srpskog glumišta nije obustavljeno i pravda nije uspostavljena!

Iako bista Ljubiše Jovanovića stoji u zapećku Šabačkog pozorišta, a njegovo ime ukinuto sa pozorišta i festivala, stvaralaštvo Ljubiše Jovanovića ostaje trajno u svim vremenima. Njegova glumačka ostvarenja su ocenjena a pamte se i danas. Celokupna glumačka umetnost Ljubiše Jovanovića uzdiže ovog velikana u vrh srpskog glumišta, njegovo stvaralaštvo je trajna vrednost srpske umetnosti i kulture a njegova zvezda ostaje da sija večnim sjajem u glumačkom sazvežđu Oriona.

Tekst: Ksenija Šukuljević-Marković