U 19. veku postojala Jevrejska škola u Šapcu
Šabac je grad bogate kulturne i prosvetne tradicije, čime se posebno isticao među ostalim gradovima Srbije u XIX veku...
Šabac je grad bogate kulturne i prosvetne tradicije, čime se posebno isticao među ostalim gradovima Srbije u XIX veku. Već 1862. godine postojala je dvorazredna osnovna škola, a istovremeno je radila i grčka škola. Prosvetne prilike u šabačkom kraju brzo su napredovale, pa se otvara veći broj škola po selima. Kao grad sa veoma razvijenom trgovinom i zanatstvom, Šabac je od prve polovine XIX veka privlačio mnoge strance, a posebno onih zanimanja u kojima je Srbija tada oskudevala. Iz tog perioda nema mnogo podataka o Jevrejima. Ispravničestvo šabačkog okružja načinilo je krajem 1836. godine Spisak svih esnafa, kako u varoši Šapcu tako i Il celom okružju. U tom spisku sa 32 naznačena esnafa i 426 popisanih zanatlija i trgovaca, pominje se samo jedan Jevrejin u boltadžijskom esnafu, i to Mušika Salom iz Šapca.
Sledeće godine objavljen je Popis šorova i placeva u Šapcu, ali tu nema Jevreja kao žitelja i vlasnika nepokretne imovine. Tek u drugoj polovini XIX veka, verovatno pod uticajem opštedruštvenih kretanja i jačanja kapitalističkih odnosa, doseljava se sve veći broj Jevreja. Popisni materijal pruža mnoštvo dragocenih podataka o Jevrejima u Šapcu tog vremena, a naročito je važno da je među ovim Jevrejima i ime Isaka Alkalaja, učitelja, sa mesečnom platom od 10 talira, što jasno govori da je u to vreme radila škola za jevrejsku decu.
Mada ima dosta izvora o prosvetnim zbivanjima u Šapcu u XIX vcku, od kojih mnogi nisu potpuno proučeni, može se sa sigurnošću reći da jevrejska škola u Šapcu nije bila redovna i da nije radila u najpovoljnijim uslovima. Polo¬vinom 1872. godine, u Šabac je iz Brčkog došao rabin Moša Atijas, pa je uz saglasnost Jevrejske crkvene opštine otvorio školu. Krajem septembra iste godine, Atijas je uložio žalbu Ministarstvu prosvete na Rešenje Načelstva okruga šabačkog »koje mu zabranjuje da uči decu jevrejsku i naređuje mu da se iseli«. Samo dva dana kasnije i Jeevrejska opština iz Šapca uložila je sličnu žalbu Ministarstvu prosvete. Ministarstvo je obrazložilo rešenje time, da Moša Atijas nije imao rešenje za useljenje u Srbiju, pa je Načelstvo stoga i donelo rešenje o njegovom iseljenju iz Srbije.
Na početku 1880. godine, A vram Koen i Binja Mandil, podneIi su u ime jevrejske crkvene opštine u Šapcu molbu Ministarstvu prosvete u kojoj su tražili da se za njihovu decu otvori posebna škola. U molbi je navedeno kako se jevrejskoj deci »oduzima i prilika i mogućnost ne samo da uče, već i da znaju svoj maternji jezik«. Dalje je predloženo da jevrejska deca i dalje pohađaju postojeću osnovnu školu, a da u svojoj školi uče jevrejski jezik, kao i »da se za pokazanu želju dade bilo državna ili opštinska pomoć, kako bi mogli i učitelja za jevrejski jezik naše učeće dece, a i stan i ostale školske potrebe plaćati«. Ministarstvo prosvete je naknadno tražilo od Okružnog načelstva podatke o broju jevrejske dece, »koliko ima dece koja su navršila šestu godinu među tamošnjim Jevrejima i koliko novaca može dati opština za pomenutu školu i da Ii opština može još čime pomoći takvu školu«. Prema naknadnom izveštaju Okružnog načelstva vidi se da je u to doba u Šapcu bilo četrnaest ženske dece od 7-12 godina i dvadesetšestoro muške dece od 6-15 godina. Verovatno iz razloga da bi izveštaj bio što ubedljiviji, priložen je i spisak sve dece koja bi pohađala.budućujevrejsku školu.
I pored reči Ministra prosvete na kraju se sve na tome i završilo. Koncem 1880. godine., Ministarstvo odnosno ministar prosvete izvestio je Okružno načelstvo u Šapcu da »Ministarstvo nema ništa protiv toga da. jevrejska dece, pored srpske škole, idu i u jevrejsku školu, rad učenja svog maternjeg jezika. Zato sam potraži o od opštine šabačke da ona nađe potreban lokal, u kome bi se deca skupljala radi pomenute potrebe. No opština je odgovorila, kao što je Nače1stvu poznato, da ona nije u stanju učiniti za sada nikakvu pomoć za otvaranje jevrejske škole u Šapcu. Načelstvo će posavetovati pomenute molioce da šilju svoju decu i od sad redovno u srpsku školu… Kad šabačka opština bude u stanju da podigne školu za jevrejsku decu, onda će se i od strane Ministarstva učiniti sve što se može u ovoj stavri učiniti«.
Dvadeset godina kasnije, krajem 1901 god. Jevrejska crkvena opština uputila je Sudu opštine šabačke, odnosno Ministarstvu prosvete, molbu da se u Šapcu otvori škola za jevrejsku decu, jer ima preko tridesetoro dece, a takođe da se postavi i učitelj. Posle nešto više od mesec dana, Ministarstvo prosvete je donelo rešenje da se za učitelja postavi »G. Josif Levi, sa pravima na platu i stan što imaju i drugi učitelji«.
Verovatno je jevrejska škola neprekidno radila do početka Prvog svetskog rata, jer je školski nadzornik za okrug šabački dao veoma krataK opis povodom obilaska jevrejske škole na kraju školske 1903/04godine: »Škola crkveno jevrejske opštine osnovana je 1894.godine. Imala je 17 đaka, koji posle časova u našoj redovnoj školi dolaze ovde radi svoje vere. Uspeh je bio slab. Sad je opština našla boljeg učitelja«.
Kako je i u to vreme bila ustrojena šabačka gimnazija, jevrejska deca, sem u posebne škole, išla su i u gimnaziju.
