BIitka za Šabac - poslednji zajednički poduhvat partizana i četnika
Bitka za Šabac se odigrala od 22. septembra do 24. septembra 1941. godine između četničko-partizanskih snaga i Nemaca tokom ustanka u Srbiji za vreme Drugog svetskog rata...
Bitka za Šabac se odigrala od 22. septembra do 24. septembra 1941. godine između četničko-partizanskih snaga i Nemaca tokom ustanka u Srbiji za vreme Drugog svetskog rata. Komandant operacija napada na Nemace u Šapcu bio je artiljerijski kapetan prve klase Dragoslav Račić koji je raspolagao sa oko 2.750 boraca, od kojih 2500 četnika i 250 partizana predvođenih Nebojšom Jerkovićem. Nemci su se branili sa oko 1.000 vojnika koji su bili dobro utvrđeni u gradu. Ustaničke snage opkolile su Šabac i pokušavale su da tokom više napada zauzmu centar grada i da osvoje mlin „Jedinstvo“, koje je bilo najjače nemačko utvrđenje. Nemci su se tokom borbi dobro branili, pokušali su više bezuspešnih proboja iz obruča, uspeli su da odbrane prilaze mostu, čime su izbegli potpuno opkoljavanje od ustanika, most na Savi je za Nemce bio od velike važnosti jer su preko njega očekivali pojačanje i pomoć od 342. divizije. Po podne 24. septembra 1941. godine 342. nemačka pešadijska divizija, praćena ustašama prelazi most preko Save i razbija ustanički obruč, koji potom počinju da se povlače prema planini Cer. Nemci su posle bitke za Šabac u znak odmazde za gubitke koje su im ustanici naneli izvršili ratni zločin prema srpskom civilnom stanovništvom, streljavši oko 2.100 građana Šapca i Mačve. Nastup 342. divizije u borbama za Šabac označio je početak velike nemačke ofanzive na ustaničku teritoriju.
Ustanici su na početku ustanka onesposobili i zatvorili glavne puteve koji vode iz Šapca i Valjeva prema unutrašnjost Podrinja, posle čega su krenuli u ofanzivu. Četnici su zatim napali Nemce u manjim mestima, oslobodili su Loznicu 31. avgusta 1941. godine, zatim rudnik Zajaču i Zavlaku, Banju Koviljaču, Krupanj, Bogatić i Mačvansku Mitrovicu. Sredinom septembra 1941. godine celo Podrinje i Mačva bili su oslobođeni od Nemaca, osim grada Šapca (18.000 stanovnika). Kada je doneta odluka o napadu na Nemce u Šapcu, četnici su već držali pod opsadom Nemce u Valjevu. Nemci su tokom avgusta i septembra bili i defanzivi u odnosu na srpske ustanike, ali i pre četničkog napada na njihove snage u Šapcu oni su planirali veliku ofanzivu na ustaničku teritoriju kako bi povratili kontrolu nad Srbijom.
Cerski četnički odred imao je oko 2.500 boraca, pod komandom kapetana prve klase Dragoslava Račića. U sastavu Cerskog četničkog odreda nalazio se 1. bataljon, pod komandom kapetana prve klase Milivoja Kovačevića, 2. bataljon, pod komandom kapetana prve klase Milorada Čupića, 3. bataljon, pod komandom kapetana prve klase Stanimira Vasića, 4. bataljon, pod komandom Milutina Milovića, Jurišna četa (vod smrti), pod komandom rezervnog podnarednika Milana Pušića, Mitraljesku četu pod komandom potporučnika Bore Teodorovića. Četnici su raspolagali i sa baterijom haubica kalibra 100 mm. Mačvanski partizanski odred imao je oko 250 boraca, pod komandom Nebojše Jerkovića.
Nemci su u Šapcu imali oko 1.000 vojnika, koji su bili utvrđeni u fabrici Zorka, mlinu Jedinstvo i imali su više mitraljeskih gnezda postavljenih na glavnim raskrsnicama i na samim prilazima gradu. Nemci koji su se nalazili u gradu očekivali su svakog časa pojačanje od svojih i hrvatskih snaga iz pravca Srema. General Franc Beme izdao je naredbu još 21. septembra 1941. godine da im 342. nemačka pešadijska divizija zajedno sa hrvatskim snagama dođe u pomoć iz Srema.
Komandant Dragoslav Račić održao je konferenciju sa svojim oficirima 19. septembra 1941. godine u selu Maove, na kome je dogovoreno pregrupisavanje snaga radi napada na Šabac. Partizanski vođa Nebojša Jerković je prisustvovao sastanku u Maovi i odlučio je da svoje snage (250 boraca) stavi pod komandu Dragoslava Račića. Na toj konferenciji početak napada na Šabac dogovoren je za 22. septembra 1941. godine u 23 časa uveče. Napad na Šabac je počeo kada je dat znak ispaljivanjem topovske granate sa Bećinog Brda, ispod sela Jevremovca, 22. septembra 1941. godine, jedan čas pred ponoć. Počeo je sveopšti napad na grad zatvaranjem svih prilaza gradu.
Prvi bataljon pod komandom kapetana Milivoja Kovačevića bio je poseo desno krilo od grada sve do reke Save, izvršili su rušenje pruge Ruma – Šabac, napredovali su do grada i zauzeli položaje na liniji Električna centrala – Donjošorska škola, njihovi delovi u snažnom jurišu došli su do samog centra grada, ali su ih Nemci snažnim dejstvom brzo odsekli od svoje glavnine. Međutim, četnici su zauzeli fabriku Zorka, koja je bila je dobro utvrđena, naneli su im gubitke i zarobili 10 Nemaca. Drugi bataljon pod komandom kapetana Čupića vršio je napad na grad u liniji oslonjen sa desne strane na 1. bataljonom, a sa leve na 3. bataljon. Komandant 3. bataljona kapetan Vasić vršio je napad oslonjen nadesno 2. Bataljonom, a sa leve strane na 4. bataljon. Komandant 4. bataljona poručnik Milović desnim krilom bio je naslonjen na 3. bataljon, a sa leve Mačvanski partizanskim odredom. Jurišna četa (vod smrti) pod komandom narednika Pušića izvršila je napad na nemačke bunkere, bacajući bombe i benzinske boce. Zbog loše koordinacije između četnika i partizana, 4. bataljona i Mačvanskog partizanskog odreda, zatvaranje prilaza mostu na Savi nije uspelo, Nemci su taj potez branili zbog očekivanog pojačanja iz pravca Srema. Četnici su preduzeli novi napad na grad 23. septembra, na najjače nemačko utvrđene, mlin Jedinstvo, koji su Nemci žestoko branili, četnički napad nije uspeo.
Nemačke snage u gradu su tokom 23. septembra dobile podršku od avijacije, koja je bombardovala položaje četnika i artiljeriju koja je dejstvovala iz pravca Srema. Komandant Račić naredio je sveopšti demonstrativni napad svih bataljona, da bi delovi odreda koji su prodrli u grad se izvukli na vreme. U noći 23. i 24. septembra, partizani izvlače svoje snage sa fronta i upućuju se u dubinu slobodne teritorije u pravcu reke Jadar, i dalje prema užičkom kraju. Pred zoru 24. septembra sve je jače ugrožavano levo krilo 4. Bataljona, koje se našlo na udaru nemački snaga. U tri časa po podne reku Savu prelazi 342. divizija, ojačana sa hrvatskim ustašama i usled dejstva avijacije i artiljerije razbija opsadu. Komandant Račić izdaje nalog za povlačenje iz grada u prvacu planine Cer, četničke snage odstupile su pod borbom i na padinama Cera zauzeli odbrambene položaje.
Nemačka kaznena ekspedicija izvršila je ratni zločin prema srpskom civilnom stanovništvu, zbog gubitaka koje su pretrpele od četniko-partizanskih snaga. Početkom oktobra 1941 streljali su 2.100 građana Šapca i Mačve. Represalije nad civilnim stanovništvom izazvane ustankom u Srbiji, a posebno masakri u Šapcu, Kragujevcu i Kraljevu izazvali su definitivni rascep i kraj partizansko-četničke saradnje, kao i početak njihovog sukobljavanja. Četnici su smatrali da bi nastavak ofanzivnih operacija protiv okupatora bio poguban, dok je strategija partizana bila nastavak ovakvog načina ratovanja.
