Progonstvo iz raja

Progonstvo iz Raja je Masacciova freska u firentinskoj crkvi Santa Maria del Carmine predstavlja jednu od prvih renesansnih slika u kojoj su prvi put upotrebljena pravila linearne perspektive, ali i snažnih emocija, koje su bile novina rane renesanse. No, najpoznatija je kao prvo djelo, nakon antike, koje prikazuje realistična i naga ljudska tijela, aktove.

Slika je utjelovljenje biblijske priče o progonu Adama i Eva iz Edena ali s mnogo umetničke slobode prikaza. Masaccio je prikazao prizor kada prve ljude, Adama i Evu, anđeo proteruje iz edenskog vrta nakon što su pojeli plodove sa stabla „spoznaje dobra i zla“. Na freski su prikazana tri lika, Adam i Eva u dinamičnom iskoraku, Adam se hvata za lice, a Eva bolno urla, dok je Anđeo prikazan s mačem u desnoj ruci i s levom rukom koja pokazuje Adamu i Evi izlaz iz Raja. Oblici Masacciojevih Adama i Eve konstruirani su ne linijski, već s jako diferenciranim područjima svetla i mraka (kjaroskuro) što im daje izraženi trodimenzionalni osjećaj reljefnosti. Masolinoove figure u istoj kapeli izgledaju fantastično, dok su Masacciove izražajnog volumena i dramatičnih izraza lica, te izgledaju kao da postoje u svijetu gledaoca, osvetljene prirodnim svetlom. Izražajni pokreti i geste koje Masaccio daje Adamu i Evi snažno prenose svoju teskobu zbog toga što su bili proterani iz Edenskog vrta i dodaje psihološku dimenziju impresivnom fizičkom iluzionizmu tih figura.

Masaccievo djelo čini gledaoca svesnim srama i bola kroz koji su Adam i Eva prolazili. U Masacciovoj slici Adam, iako grešnik, nije izgubio svoje dostojanstvo; on se ne čini ni oštećenim niti degradiranim, a lepota njegovog tijela je spoj klasičnih arhetipova i inovativnih oblika izražavanja. Naučnici su isticali kako su verojatni uzori za lik Adama bili npr. klasični modeli kao što su mitološki Laokont i satir Marsijas. Što se tiče Eve, ne može se zaobići nešto ranije tumačenje grčko-rimske "Venere Pudice" (grčka Afrodita Knidska) iz 14. stoljeća (npr. Nicola Pisano).

Ali Masacciojeva Eva je samo slična onoj u njenoj gesti, jer njezino telo šta više dramatično izražava sve patnje na svijetu. No, svo ovo pozajmljivanje niz klasike Masaccio je upotrijebio na vrlo osobit način, kako bi izgradio potpuno originalan krajnji proizvod koji je doista impresionirao svoje savremenike. Ovaj rad je tako posebno utjecao na Michelangela koji je ovu temu na sličan način prikazao na svodu Sikstinske kapele.

Genijalnost ovoga dela je i u vešto rešenom problemu formata koji je izrazito vertikalno izdužen. Masaccio je prikazao perspektivu prostora jednostavno stavivši visoka i u dubinu skraćena lučna vrata u levu stranu slike i anđela koji se nalazi malo za vratima, ali iznad Adama i Eve. Adamova peta kao da je ostala malo unutar tih vrata.

Pokreti debelim kistom i jako senčanje čine Adama i Evu savršeno ljudskima. Upotreba suptilnog izvora svjetlosti s desne strane slike omogućava Masacciu da naglasi detalje njihovih tela. Kao i kod kasnijih njegovih dela, likovi nisu definisani linijama i potezima, nego detaljima i bojama. Prikaz golotinje ovu sliku je u njezino vrijeme činilo jako kontroverznom, da bi kasnije prikazana golotinja bila prikrivena smokvinim lišćem koje nije bilo otklonjeno sve do restauracije osamdesetih godina devetnaestog veka.

Za ovo delo s pravom možemo reći da je za to vreme bilo revolucionarno jer označava kraj gotike i početak italijanske renesanse, a Masaccio kao prvi slikar renesanse predstavlja tradicionalnu hrišćansku temu i prizor iz Biblije živahnim detaljima i revolucionarnom upotrebom perspektive.