Spomenici NOB-a od stida do srama
Antifašističke spomenike u Srbiji uglavnom je prekrio zaborav...
Antifašističke spomenike u Srbiji uglavnom je prekrio zaborav, korov ili rđa. Pod uslovom da prethodno nisu uklonjeni, to jest pokradeni, iz parkova i prodati kao staro gvožđe. Umesto nadležnih službi za zaštitu baštine, njima se najčešće bave vandali i pripadnici ekstremnih desničarskih grupa. Veliki broj antifašističkih spomen-obeležja podignutih širom bivše Jugoslavije su dela istaknutih umetnika poput, Bogdana Bogdanovića i njegovog Kamenog cveta u Jasenovcu, Bitke na Sutjesci Miodraga Živkovića ili Ranjenog kurira Frana Kršinića. Ovi spomenici su postali deo istorije arhitekture i predstavljaju artikulisane umetničke radove, Treba ih sačuvati zbog toga što je to jedna velika opomena da se nikada ne ponovi zlo koje se dogodilo u Drugom svetskom ratu. Ona mora da opominje generacije koje dolaze. Koliko su "nove države" sposobne da to urade, pogotovo zbog nacionalizma koji se ovde javio u poslednjih 30 godina teško je reći.
Čak i ako su neki spomenici preživeli nacionalističku histeriju tokom devedesetih, postavlja se pitanje očuvanja kolektivnog sećanja na antifašističku prošlost. Spomenici jesu sačuvani, ne kako treba, ali ono što je najbitnije je da nisu sačuvani u mislima naroda kako treba. Ako imaš spomenik, a da ne znaš šta tačno znači, to je kao da ga nemaš. Imaju i sačuvaju spomenike, ali ubede narod da oni znače nešto drugo. Nije odnos Srbije prema nasleđu NOB-a izuzetak u odnosu na ostale zemlje bivše Jugoslavije. Spomenici i memorijalni kompleksi su u manjoj ili većoj meri devastirani od Triglava do Đevđelije. U novim nacionalnim identitetima koji su nastali na ruševinama bivše zemlje jednostavno nije bilo mesta za antifašistički koncept koji se zasnivao nadnacionalnoj ideji. Lešinarska nezahvalnost izbija iz svakog vandalskog čina prema partizanskim spomenicima, kao i iz odnosa države prema antifašističkom nasleđu. Društvo koje se prema najboljima među nama, prema onima koji su podneli najveću žrtvu koja se može podneti, odnosi sa prezirom i mržnjom – ništa dobro ne može da očekuje. Razmere te nezahvalnosti su čudovišne, kao što je čudovišna čitava naša stvarnost otkad je kreiraju nacionalističke kreature koje umeju samo da mrze, ruše i uništavaju. Ništa lakše od rezignacije i mirenja s postojećim stanjem, ali herojska dela onih koji su porazili fašizam i njihova žrtva nas obavezuju da podignemo glavu i nastavimo borbu. Pobeda fašizma ionako ne može biti trajna, jer bi to bila pobeda nad samim životom. Zato se treba podsetiti stihova iz navedene pesme Vaska Pope:
Sa slobodom
Bi me razvenčali,
Dušu bi mi
Dušu preorali.
Branim
Ovo nebo u očima,
Branim
Ovo zemlje na dlanu
Dok se to ne dogodi, ostaje nada da će UNESCO uspeti da sačuva nasleđe koje su ovdašnja društva olako otpisala.
