Štamparstvo u Šapcu
Knjižarstvo i štamparstvo u Šapcu doprinosi upotpunjavanju slike o kulturnom identitetu grada...
Knjižarstvo i štamparstvo u Šapcu doprinosi upotpunjavanju slike o kulturnom identitetu grada. Prateći tragove nekadašnjeg vremena, dolazimo do štampane reči kao najvrednijeg hranitelja društvene istorije. Vreme briše tragove, događaji se stalno smenjuju, neprimetno sve postaje prošlost, perfekat, minula stvarnost. Priča o knjigoljupcima iz mračnih dućana – negdašnjim šabačkim štamparima, izdavačima i knjižarima, predstavlja taj doprinos. U Šapcu je bilo knjižarske trgovine još pedesetih godina 19. veka, mada to nisu bile specijalizovane knjižare, već bakalnice koje su posedovale i nešto knjižarske robe. U periodu od dolaska prve štamparije u Šabac do Drugog svetskog rata 1940. godine, najstarija knjižara je Steve Topuzovića.
Steva Topuzović je svoju knjižaru otvorio šezdesetih godina 19. veka. To nije bila specijalizovana knjižara, već prodavnica mešovite robe. Stevu Topuzovića nasleđuje njegova ćerka, ali to se završava 1914. godine zbog rata. Pavle J. Pavlović je knjižar u čijoj radnji su se mogle navabiti samo probrane knjige – Slike iz seoskog života od Janka Veselinovića, treće kolo: Mali pevač i Ljuban. Ova knjižara je objavila i roman Svetozara Gavrilovića Narodne izelice. Osim knjiga, u radnji su se mogle naći i novine. List Glasonoša, koji je izlazio u Valjevu, mogao se kupiti i u Šapcu. Kada je radikalna partija pokrenula svoj list u Šapcu, Paja je odmah postao član redakcije Radikalca. Stalan saradnik toga lista, Paja je bio stvarni urednik i njegov vlasnik.
Iz novinskih oglasa pouzdano se zna da je 1889. godine u Šapcu radila i knjižara braće Savića. Najpoznatiji od braće bio je Božidar Savić. Knjižar, pisac, prevodilac, pokretač i vlasnik lista Mali žurnal. Braća Savić bavila su se i izdavanjem i štampanjem – u njihovom izdanju izašlo je drugo kolo Slika iz seoskog života Janka M. Veselinovića. Braća Savić se kasnije sele u Beograd i tamo prebacuju knjižaru. Pokreću 1894. list Mali žurnal, informativni dnevni list.
Knjižar koji se najviše pamti u kulturnoj istoriji grada kao izdavač razglednica. Njegova knjižara se nije mnogo oglašavala u štampi. Mihailo Đurđević prodavao je sva srpska izdanja. U Liberalu br. 24 1894. godine on nudi prvu, drugu i treću svesku senzacionalnog romana Artura Štorha. Đurđevićeva knjižara pominje se sve do 1923. godine u spisku povlašćenih knjižara, tako da njegova radnja ima nadužu knjižarsku tradiciju u Šapcu.
U pogledu organizacije knjižarske trgovine u prvoj i drugoj deceniji 20. veka vladala je ista atmosfera kao i u 19. veku. Nakon prvog neuspelog pokušaja organizovanja beogradskih knjižara 1909. godine trgovina knjigama je i dalje bila široko shvaćena. Svesni položaja, knjižari osnivaju „Knjižarsko udruženje“ u martu 1921. Nakon Prvog svetskog rata knjižare su bile u izuzetno lošem stanju. Zakon o radnjama pre 1924. godine predviđao je da se knjiga može prodavati svuda i na svakom metsu, radnim i prazničnim danima. Knjižarske radnje klasifikovane su tada u 4 grupe:
knjižari izdavači
Račun iz knjižare Milisava Trifunovića
2. knjižari prodavci
knjižari komisionar
knjižari antikvari
Početkom 20. veka u Šapcu je bilo različitih tipova knjižara- mešovitih, papirnica, kao i povlašćenih.
U pogledu štamparstva Šabac se može pohvaliti naručitim ispehom – dobio je štampariju posle Beograda, Kragujevca, Požarevca i Smedereva. Ideja o osnivanju štamparije i izdavanju jednog lista u Šapcu javila se polovinom devetnaestog veka, u vreme „kad u svoj Srbiji vidimo samo jedne novine“, i to u Beogradu. Prvu šabačku štampariju vezujemo za ime Andrije Slavuja. Andrija Slavuj u Šabac donosi dugo očekivanu i osobito neophodnu štampariju. Godine 1881, penzionisani delovoditelj Šabačke opštine pokreće prvu štampariju, a 1883. i prvi gradski list „Šabački glasnik“. Nije zabeleženo šta je prvo Slavuj odštampao, ali se smatra da je to bio kalendar Šapčanin za 1883. godinu. Šabački glasnik prve su nestranačke novine. Oblasti koje je obuhvatao: list za trgovinu, domaće i strane novosti, ekonomiju i književnost. Nakon Slavujeve smrti poslove preuzima njegova žena Milica Slavuj, najverovatnije 1909. godine porodica se seli u Valjevo gde premeštaju i štampariju, a posao preuzima jedan od sinova Dimitrije Slavuj. Dimitrija je kasnije nasledio njegov sin Andrija. Život i sudbine ostalih šabačkih štampara, kao i drugih ljubitelja knjige – izdavača i knjižara ostali su nepravedno zapostavljeni.
Pored štamparije Milice Slavuj, u Šapcu su pristutne Liberalna i Akcionarsa štamparija.
Liberalna štamparija radila je u Šapcu od 1888. godine, a nalazila se u Bogatinčevića kući. Osim što je štampala listove Liberal, Vitez, Bosna, Podrinski vesnik, neke knjige, objavljivala je i uobičajene svakovrsne štamparske poslove. U liberalnoj štampariji mogle su se nabaviti i neke knjige. Nije zabeleženo ko je bio vlasnik liberalne štamparije. Akcionarska štamparija radila je u Šapcu najverovatnije od 1889-1908. godine, nalazila se u Gospodar-Jevremovoj. Imena akcionara nisu pronađena. Naslovi koje je objavljivala: Beseda kojom je njegovo preosveštenstvo episkop niški gospodin Dimitrije otvorio zbog sveštenstva Niške eparhije u Nišu 14 tekućeg meseca, listove Kosova, Pobornik, Novi podrinski vesnik, Narodna odbrana..
U periodu od 1906. do 1945. u Šapcu postoji šest štamparija: Svetozara Grdaničkog, Dragutina Milanovića Bana, Milana N. Ilića, štamparija Budućnost Mike Simeonovića, štamparija Podrinje i Jedinstvo B. Matića. Svetozar Zare Grdanički došao je iz Leskovca, najverovatnije 1904. Njegova štamparija nalazila se u Pocerskoj 22. Godine 1906. Zare je pokrenuo satirični list za šalu i zabavu „Čivija“ čiji je bio vlasnik i urednik. Štamparija Grdaničkog izrađivala je novine: Podrinske novine, Pozorište, Kovilje, Podrinski odjek, Mačvanin...
Dragutin Milanović, zvani Ban, imao je štampariju u Policijskoj ulici, sadašnjoj Stojana Novakovića. Njegovi sinovi su bili posvećeni novinarstvu i štamparstvu. Oni se pominju u uredništvu Šabačkog glasnika čiji su bili vlasnici, urednici i izdavači. Dragutin je štamparske mašine nabavio najverovatnije u Duzelfordu 1910. godine. Pored mašina za štampanje radnja je posedovala i mašine za sečenje hartija, šnel presu, helf mašine... a uposleno je bio 36 radnika. Da bi održali status najbolje štamparije sa dugom tradicijom, Milanovići su i svoj posao stalno usavršavali. Ban je vlasnik i odgovorni urednik „Narodnjaka“. Nakon smrti Dragutina Milanovića 1944, posao je nastavio njegov sin Milan.
Štamparija Budućnost Simeonovića i kompanije nalazila se na Bairu br. 7. Njen vlasnik bio je, po svemu sudeći ugledni Šapčanin, Milorad Mika Simeonović. Od naslova koje je ona štampala izdvajaju se: Herojski dani Dragiše Lapčevića, Pravila Šabačke trgovačke banke, kalendar Šapčanin, Šabački informatvni oglasni list...
Oskudni su podaci o štampariji Jedinstvo. Sem lokacije na kojoj se nalazila i polurazrešenog imena vlasnika, gotovo ništa se ne zna. Štamparija B. Matića nalazila se u Pocerskoj br. 22, a radila je u periodu od 1925-1926. godine. Iz ove štamaparije izašli su naslovi: Testament Vuka Stefanovića Karadžića, Oravila Fonda šabačkih osnovnih škola, Svetlosti života Marka Ružića, listovi Borba..
