Prvi artiljerijski udar na Šabac sa monitora "Temeš"

O samom napadu na Šabac 1914. godine dugo se opširno pisalo svih ovih decenija unazad. Činjenicu da je u Šapcu pravi masakr načinjen sa Austrougarskog rečnog monitora tipa "Temeš" iz sastava Dunavske flotile, manje je poznata našim sugrađanima. Iako je odbrana Šapca u ovo vreme bila vrlo slaba prema moćnom neprijatelju junački se držala do 9. avgusta , kada je počelo prvo jače bombardovanje Šapca razornim granata. Berdanke naših treće- pozivaca branile su grad do poslednjeg trenutka i najzad su se naši branioci povukli pred neprestanom vatrom austrijskih topova , monitora i pred kišom mitraljeskih i puščanih zrna.Neprijatelj je prelazio Savu kod starog đumruka i Drenovačke ade...
Monitor "Temeš" Počinio je nezapamćen zločin i varvarstvo. Ceo grad je bio praktično sravljen sa zemljom zajedno sa šabačkom crkvom koju su Šapčani sa ponosom gradili skoro 30-40 godina. Priča se naravno tu ne završava, kao i u životu zla kob stigla je i dželata. Monitor je naleteo na minu kod Mrđenovca i potonuo.
Donosimo vam manje poznatu priču o ovoj rečnoj "trvdjavi". Oklop monitora "Temeš" bio je proračunat da štiti protiv zrna poljskih topova. Srbija početkom rata nije raspolagala sa brzometnim topovima većeg kalibra, položenih putanja i velikih početnih brzina, stoga su se monitori, poput plovećih tvrđava pojavljivali na krilima frontova do obala ometali najveći deo srpske vojske, potpomagali prelaze austrijske vojske a štitili povlačenja. Najveći deo sredstava sa kojima je Srbija u prvim mesecima rata raspolagala bila su protiv tih pokretnih tvrđava uglavnom neefikasna. Artiljerijska zrna su probijala samo nadgradnju i nanosila štetu na nebitnim delovima broda kao dimnjaku, vetrolovkama, jarbolu, u brodskim prostorijama iznad pancirne palube, na topovskim štitovima itd. Iako bi monitor obično bio izrešetan artiljerijskim zrnima, njegova ubojna snaga ne bi bila mnogo umanjena, a gubici u ljudstvu bili su obično neznatni. Prilikom srpske ofanzive preko Save nakon Cerske pobede monitori u Savi nisu ometali prelaz niti su dejstvovali kod kasnijeg povlačenja srpske vojske, jer je vodostaj bio tako nizak da se nisu mogli pribižiti pontonskim mostovima kod Kupinova, Novog Sela i Sremske Mitrovice. Monitori u Dunavu sprečili su u noći od 7/8. septembra (po novom kalendaru) prebacivanje kod Zemuna.

Da bi se suprotstavila monitorima, Srbija je septembra 1914. počela da vrši miniranje Dunava i Save. Početkom oktobra iz Rusije su stigle prve mine sa jednim manjim minerskim odeljenjem. Ove prve mine su postavljene kod Beograda i na Savi kod Grabovačke ade, nizvodno od Šapca. Na ovu drugu prepreku 10/23. oktobra 1914. godine u 3 časa ujutro na povratku sa akcije kod Skelanske Ade monitor “Temes“ udara kod Grabovačke Ade, u rukavcu Save. U ruskoj misiji su bili kapetani Grigorenko i Volhovicki iz Crnomorske ruske flote, kojoj je komandant na donjem Dunavu bio pukovnik Vesjolkin. Po padu Beograda, krajem 1914, Austrijanci su očistili Savu i Dunav od mina, ali odmah po oslobođenju i proterivanju Austrijanaca, ne samo da je miniranje nastavljeno, već je i intenzivirano. Nove ruske mine stigle su 13. januara 1915. godine (po novom kalendaru) i već 6/19. januara 1915. godine je pukovnik Miodrag Vasić započeo miniranje Dunava kod Beograda, a 11/24. januara je ruski kapetan Grigorenko postavljao minsku zagradu od ruskih mina na Savi uzvodno od Šapca, kod Drenovačke ade. No, koristeći obične čamce na vesla, ruski i srpski mineri su u noći između 9/22. i 10/23. oktobra 1914. godine u savskom rukavcu između sela Mrđenovci i Oridske Ade (120 m od Grabovačke Ade) postavili dvostruku zapreku od 9 sidrenih loptastih galvansko-udarnih mina. Austrougarske obalne straže primetile su čamce ali su pretpostavljale da su to njihovi ribari. Tokom povratka iz akcije kod Skelanske Ade (u visini sela Skela, gde je uništio srpski mostovni tren), 10/23. oktobra u 02:45 časova, na ovu zapreku je desnim delom pramca udario monitor ” Temeš ”. Eksplozija mine probila je trup i aktivirala granate u prednjoj municionoj komori, smeštenoj neposredno do prednjih topovskih kupola.

Snažna detonacija pobila je posadu municione komore i obe topovske kule, a desna kupola sa topom Škoda 120/35 mm izbačena je iz ležišta i odletela je nekoliko metara od broda. Prodor vode se nije mogao zaustaviti i monitor je potonuo na dubinu od 4 metra. Od eksplozije je poginulo 30 mornara i 1 oficir dok je patrolni čamac ”b” spasao 48 mornara (od toga – 9 ranjenika) i 3 oficira, među kojima i komandanta broda, Olafa Vulfa. O ovom uspehu ruskih i srpskih minera prvi sekretar ruske misije u Nišu, Vasilij Štrandtman je 1/14. novembra izvestio ruskog ministra inostranih poslova Sazonova. Saveznici su na Dunavu i Savi položili oko 800 mina, i to na Savi kod Šapca. Zbog njih, posle gubitka Temesa, austrougarska flotila nije pokušavala da na silu prodre u Savu, a Centralne sile nisu bile u stanju da održavaju saobraćaj do bugarskih pristaništa